[font='times new roman']Năm 2016 dài hơn năm 2015 vì năm 2016 là năm nhuận, tháng Hai sẽ có thêm 1 ngày. Tại sao các tờ lịch lại thiết kế như vậy?[/font]
[font='times new roman']Về cơ bản là do ảnh hưởng vòng quay của Trái Đất quanh Mặt Trời (hay trong thời kì trước Copernicus là Mặt Trời quay quanh Trái Đất). Một năm thường có 365 ngày, nhưng một chu kỳ quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời lại gần với $365\frac{1}{4}$ ngày, điều này có nghĩa rằng nếu không có năm nhuận thì cứ sau mỗi 4 năm các mùa sẽ phải thay đổi khoảng 1 ngày, khi đó mùa Xuân sẽ đến muộn hơn và một năm trôi qua cũng chậm hơn so với lịch.[/font]
[font='times new roman']
[/font]
[font='times new roman']Độ dài một năm tương ứng với thời gian để Trái Đất (hành tinh thứ 3 tính từ Mặt Trời) di chuyển hết 1 vòng quanh Mặt Trời[/font]
[font='times new roman']Để giải quyết vấn đề này, năm 46 trước Công Nguyên, lãnh tụ La Mã là Julius Caesar đã cách tân lịch sao cho sau mỗi 3 năm có 365 ngày sẽ có năm thứ 4 có 366 ngày. Vào thời điểm đó, lịch 365 ngày được sử dụng tại Ba Tư và Ai Cập và những tờ lịch này cho thấy hiệu ứng chệch mùa do sự sai lệch giữa năm lịch và năm Mặt Trời. Người La Mã trước đây có một hệ thống phức tạp nhằm tránh chệch mùa, họ xen kẽ năm có 355 ngày với một năm nhuận có thêm một tháng có 22 hay 23 ngày. Hệ này có khả năng giữ lịch khớp với mùa, nhưng việc tự ý thêm tháng thì không phải lúc nào cũng cố định vì điều này do các linh mục xác định đôi khi dựa trên những lý do về chính trị để làm cho năm dài thêm hay ngắn bớt.[/font]
[font='times new roman']Sự cách tân của Caesar dẫn đến một cuốn lịch đó là lịch Julius, với mỗi 4 năm sẽ có 1 năm nhuận thêm 1 ngày, điều này phù hợp với chuyển động bên ngoài của ánh nắng Mặt Trời trong tương lai gần, nhưng trong năm Mặt Trời, phân điểm giữa 2 mùa Xuân liên tiếp thì ngắn hơn $365\frac{1}{4}$ ngày, vì vậy qua các Thế kỷ thì việc ước tính thời gian đến mùa bằng lịch sẽ phải bắt đầu sớm hơn thực tế. Sự sai lệch đến thế kỷ 16 là 10 ngày cuối cùng đã được khắc phục khi một vài nhà thờ dùng điểm Xuân phân (xác định bằng Mặt Trời) để tính toán ngày Lễ Phục sinh, còn Tòa thánh Rome lại dùng ngày 25 tháng 3 (dựa trên lịch) để tính toán, dẫn đến hậu quả chệch lịch, tức không phải tín đồ Cơ đốc giáo cũng ăn mừng Lễ Phục sinh cùng ngày. Để giải quyết vấn đề này, vào năm 1582, Đức Thánh cha Gregory XIII giới thiệu một loại lịch có đổi mới, thay vì mỗi 4 năm sẽ có năm nhuận thì năm thế kỷ sẽ không phải lại năm nhuận trừ khi chia hết cho 400. Điều này đã làm giảm số năm lịch trung bình từ 365.25 ngày xuống còn 365.2425 ngày, sai khác nhau có 0.002%, giúp cho năm lịch gần với năm Mặt Trời.[/font]
[font='times new roman']LỊCH GREGORY[/font]
[font='times new roman']Lịch Gregory được ban hành tại những nước theo thể chế Giáo hoàng, trong đó từ năm 1582, theo sau thứ Năm ngày 4 tháng 10 là thứ Sáu ngày 15 tháng 10, mất đi 10 ngày. Vì điều này nên ngày mất của nhà Thần học người Tây Ban Nha là Thánh Teresa vẫn còn là một dấu hỏi không rõ bà mất vào ngày 4 tháng 10, ngay trước nửa đêm hay vào sáng ngày 15 tháng 10.[/font]
[font='times new roman']Vào thời điểm các nước Tin Lành vướng vào lịch Julius, Nữ hoàng Elizabeth đã hỏi thăm ý kiến của nhà Toán học John Dee nhằm cách tân lịch. Ông ta đề xuất cách giải quyết khác, đó là bỏ đi 11 ngày chứ không phải 10 ngày như lịch Gregory, nhưng phải đến năm 1752, Vương quốc Anh mới chuyển sang sử dụng lịch Gregory với theo sau thứ Tư ngày 2 tháng 9 là thứ Năm ngày 14 tháng 9, bỏ đi 11 ngày và tờ lịch Anh có mức phổ biến ngang hàng với lịch Gregory. Trong khi các nước lãnh thổ Giáo hoàng chỉ mất có 10 ngày, sự sai khác tính từ năm 1752 đã tăng lên 11 vì năm 1700 là năm nhuận trong lịch Julius nhưng không phải trong lịch Gregory.[/font]
[font='times new roman']Giữa năm 1582 và 1752, lịch Anh không được phổ biến trong các nước Công giáo. Vì vậy, mặc dù hai nhà văn lớn là Miguel de Cervantes và William Shakespeare đều qua đời vào ngày 23 tháng 4 năm 1616 nhưng ở nước Công giáo Tây Ban Nha sử dụng lịch Gregory thì Cervantes mất trước Shakespeare 10 ngày do ngày ghi nhận Shakespeare qua đời sử dụng lịch Julius.[/font]
[font='times new roman']SINH NHẬT CỦA BẠN VÀO THỨ MẤY?[/font]
[font='times new roman']Một hệ quả khi ban hành lịch Gregory liên quan đến tần số các thứ trong tuần khi cho trước ngày, tháng.[/font]
[font='times new roman']Con số 365 hơn 1 đơn vị bội số của 7 ($365=7\times 52+1$), tức trong năm không nhuận thì sinh nhật của bạn tăng lên một thứ trong tuần, cụ thể nếu năm 2014 sinh nhật của bạn vào thứ Hai thi năm 2015 sinh nhật của bạn vào thứ Ba. Nếu như không có năm nhuận thì qua mỗi năm, sinh nhật của bạn tăng lên một thứ (miễn là bạn còn sống). Tuy nhiên, trong năm nhuận thì có một chút thay đổi, sinh nhật của bạn tăng lên hai thứ (có thể xảy ra ngay năm nhuận hoặc năm kế tiếp, phụ thuộc vào tháng bạn sinh ra là giữa tháng 3 đến tháng 12 hoặc tháng 1 hoặc tháng 2).[/font]
[font='times new roman']Về cơ bản, lịch Julius có tác dụng lặp lại vòng 4 năm với 3 năm có 365 ngày sẽ có 1 năm có 366 ngày, tổng số ngày trong 4 năm đó là 1461 ngày, bằng với $7\times 208+5$ ngày, và bởi vì tổng này không chia hết cho 7 nên ta cần 7 vòng như vậy để thứ, ngày, tháng cho trước (như sinh nhật của bạn chẳng hạn) lặp lại như cũ . Qua 28 năm này, sinh nhật của bạn sẽ xuất hiện 4 lần vào mỗi thứ trong tuần.[/font]
[font='times new roman']
[/font]
[font='times new roman']Giả sử sinh nhật của bạn là ngày 1 tháng 1, trong năm 2001 trùng vào thứ Hai. Đồ thị trên biểu diễn các thứ trong tuần trùng với sinh nhật của bạn trong một vài năm sau đó (theo lịch Gregory). Bạn có thể thấy rằng dạng đồ thị lặp lại sau mỗi 28 năm, từ năm 2001 đến năm 2084. Chu kỳ 28 năm tiếp theo sẽ có năm thế kỉ (2100) đáng ra sẽ là năm nhuận nhưng không phải. Vì vậy năm này sẽ phá vỡ vòng tuần hoàn (chỗ vòng tròn đỏ). Bạn phải đợi 400 năm sau để dạng đồ thị lặp lại chính xác[/font]
[font='times new roman']Bây giờ ta quay lại lịch Gregory, do cách giải quyết đối với các năm thế kỷ nên giá trị thứ, ngày, tháng lặp lại mỗi 400 năm. 400 năm này bao gồm 303 năm không nhuận có 365 ngày và 97 năm nhuận có 366 ngày (vì chỉ có một trong 4 năm thế kỷ là năm nhuận), tổng cộng có 146 097 ngày, con số này chính là bội số của 7, bằng với 7 nhân 20 871.[/font]
[font='times new roman']Điều này có ý nghĩa vì có hàm ý rằng mỗi 400 năm thì dạng đồ thị thứ lại cùng điểm bắt đầu. Nếu bạn sinh vào thứ Hai, ngày 1 tháng 1 năm 2001 thì sinh nhật của bạn sẽ rơi trúng thứ Hai trong tuần vào năm 2401, 2801, 3201 và cứ thế. Vào ngày 1 tháng 1 năm 2084 bạn đã trải qua sinh nhật đúng vào thứ Hai lần thứ 12, thứ Ba lần thứ 12 và cứ thế. Nhưng năm thế kỷ phá vỡ mẫu hình đó và sau 400 năm từ 2001 đến 2400 thì sinh nhật của bạn trải qua 56 lần thứ Hai, 58 lần thứ Ba, 57 lần thứ Tư, 57 lần thứ Năm, 58 lần thứ Sáu, 56 lần thứ Bảy và 58 lần Chủ Nhật. Vì ngày 1 tháng 1 năm 2401 lại là thứ Hai, vòng tròn này lặp lại.[/font]
[font='times new roman']THỨ SÁU NGÀY 13[/font]
[font='times new roman']Theo quan điểm có phần mê tín dựa trên tính chất chu kỳ lịch Gregory chia hết cho 7 rằng sẽ thật không may khi ngày 13 là rơi vào thứ Sáu. Theo lịch Julius, ngày 13 mỗi tháng sẽ xuất hiện đều ở các thứ trong tuần nên xét về trung bình thì mỗi 7 tháng chỉ có 1 tháng có thứ Sáu ngày 13, nhưng trong lịch Gregory thì không có tính xuất hiện đều này, ngày 13 của mỗi tháng đa số rơi trúng vào thứ Sáu. Hiển nhiên sẽ có sự tranh luận rằng ta không nên thực hiện tính thống kê trội trong khi bản thân chúng ta còn chưa hoàn tất đúng một vòng lịch 400 năm.[/font]
[font='times new roman']NẾU NHƯ BẠN SINH VÀO NGÀY 29 THÁNG 2 THÌ SAO?[/font]
[font='times new roman']Một số người sinh vào ngày 29 tháng 2 (giả sử 1 ngày sẽ có 1 người mới sinh ra đời thì cứ mỗi 1461 người sẽ có 1 người sinh vào ngày này). Nếu ta định nghĩa “sinh nhật” là “ngày lịch biểu mà tôi ra đời” thì thật không may cho những người sinh vào ngày này sẽ ít có dịp ăn mừng sinh nhật hơn phần đông chúng ta. Thực tế, những người này sẽ tổ chức tiệc sinh nhật vào ngày 28 tháng Hai hay 1 tháng Ba (tùy vào cách tính tuổi tròn của mỗi Quốc gia đối với những người sinh vào ngày này) với niềm hi vọng sẽ nhận được bánh kem, nến và quà. Họ có thể tổ chức sinh nhật vào đúng ngày họ chào đời một lần trong mỗi 4 năm.[/font]
[font='times new roman']Ví dụ, nhà soạn nhạc Gioachino Rossini (người viết bản opera “Người thợ cắt tóc thành Seville” và nhiều bài khác) sinh vào ngày 29 tháng 2 năm 1792. Ông có sinh nhật vào năm 1796, nhưng năm 1800 không phải năm nhuận và sinh nhật lần thứ 2 của ông là năm 1804. Ông viết bản opera cuối cùng mang tên “William Tell” vào năm 1829, trước lần sinh nhật thứ 9 của ông. Vậy chính xác khi nào ông mới tổ chức tiệc sinh nhật lần thứ 15? Vì năm 1800 và 1900 không phải năm nhuận nên thời gian tổ chức sinh nhật phải đến năm 2000, năm này là năm nhuận vì 2000 chia hết cho 400. Thật ngạc nhiên khi Rossini mất đúng vào thứ Sáu ngày 13, ngày mà nhiều người mê tín cho rằng không may mắn.[/font]
[font='times new roman']Nếu bạn sinh vào ngày 29 tháng 2, tuổi của bạn sẽ chậm hơn[/font]
[font='times new roman']Những người sinh vào ngày 29 tháng 2 có ít lần xuất hiện ngày sinh nhật hơn. Nếu họ sống ở Thụy Điển vào những năm sau 1700 sẽ có những nhân tố kèm thêm, Thụy Điển quyết định sử dụng lịch Gregory vào năm 1700 và chấp nhận mất 11 ngày ngay lập tức thay vì mất từng ngày một như nhiều nơi khác, nhưng do không có năm nhuận giữa năm 1700 và 1740 nên nếu bạn sinh ở Thụy Điển vào ngày 29 tháng 2 năm 1696, dưới sự thay đổi này bạn phải đợi đến năm 1744 để tổ chức tiệc sinh nhật đầu tiên. Nhưng năm 1712, sự thay đổi này được tiến hành không mấy hiệu quả (năm 1704 và 1708 là năm nhuận nhưng họ không làm vậy). Tờ lịch này không được sử dụng và họ quay trở lại lịch Julius. Họ thực hiện điều này bằng cách giới thiệu thêm một ngày vào tháng 2 năm 1712 và giúp cho lịch Julius phổ biến trở lại, khôi phục năm nhuận không theo lịch Julius xảy ra vào năm 1700. Vì vậy những người sinh vào ngày 30 tháng 2 năm 1712 ở Thụy Điển sẽ không bao giờ có cơ hội tổ chức sinh nhật đúng ngày.[/font]
[font='times new roman']Người dịch: Võ Hoàng Trọng, thành viên Chuyên san EXP[/font]
[font='times new roman']Nguồn: https://plus.maths.o...ths-february-29 [/font]
a
Bài viết đã được chỉnh sửa nội dung bởi E. Galois: 29-02-2016 - 00:24
