Kiểm soát, lục soát, soát vé không phải xoát vé. Nhưng Viện kiểm sát không phải...VK soát.
Sát = xem xét, là từ Hán Việt. Các từ ghép thường gặp: án sát, cảnh sát, giám sát, khảo sát, quan sát, thám sát, thị sát, trinh sát .. Âm Hán Việt không có
soát Vậy nói cho chính xác, phải là
kiểm sát (kiểm = tra xét, cũng là một từ Hán Việt)
Soát: gặp trong các từ
lục soát, rà soát, soát xét .. các từ này đều được cấu tạo từ các âm không phải là âm Hán Việt, mà là các biến âm .. chẵng hạn
soát xét thật ra đều có nguồn gốc từ
sát Tuy nhiên thường vẫn quen dùng
kiểm soát chẵng hạn trong câu
‘ phải kiểm soát chặt chẻ học sinh .. , ít nghe thấy ai nói hay viết kiểm
sát trong ngữ cảnh như thế. Trong tâm thức người nói bình dân, từ soát trong
lục soát lấn át chính âm
sát . Ở đây ta thấy một hiện tượng không hiếm trong ngôn ngữ - thói quen (dù sai) vẫn thắng, trở nên phổ biến, chiếm ưu thế so với cái đúng nhưng khó hiểu.
Vụng chèo khéo chống cũng là một ví dụ. Ta còn gặp: nghe phong phanh (đúng: thanh), tôi
công nhận (một mình tôi làm sao mà
công ? – dung xác nhận, nhận thấy .. hợp lí hơn) ..
Cũng xin nói thêm kiểu dùng nửa Nôm nửa Hán thế này từng bị nhiều nhà ngữ học phê phán, nhưng xem ra ngày càng được dùng nhiều: lành mạnh hóa, vôi hóa, lạ hóa, ..
Bạn nào có ý muốn tìm hiểu thêm về cách dung từ, tôi xin được giới thiệu cuốn
Nói có sách của Vũ Bằng. (tác giả của
40 năm nói láo, thương nhớ mười hai , .. người được xem là nguyên mẫu của nhân vật Hoàng trong tác phẩm Đôi mắt của Nam Cao)
I hay y ?
Dùng I hay y có lẻ không phải là chuyện .. thẩm mỹ, hay tiết kiệm
, mà cũng như d và gi, dấu hỏi và dâu ngã .. đều có những lí do, cơ sở khoa học của nó.
Ta biết rằng chữ Quốc ngữ là loại chữ
kí âm : khoảng bốn thế kỷ trước các nhà truyền giáo Tây phương đã dung các con chữ Tây phương (chủ yếu là các mẫu tự Latin) để kí âm tiếng Việt. Các âm I và i: (I đọc kéo dài), âm d và âm gi, thanh hỏi thanh ngã được các cụ nhà ta xưa phát âm khu biệt rõ rang, vì thế các giáo sĩ đã phải kí âm khác nhau.
Qua thời gian, ngữ âm tiếng Việt có thay đổi: Một số âm bị mất đi: Âm ngày xưa người Việt nói là bl(ời) nay đã mất, biến đổi thành tr(ời). Âm
d/gi thì hiện nay có lẻ chỉ trừ một số cụ lão ở các vùng Nghệ Tỉnh Bình Trị, ít người trong thực tế giao tiếp còn phát âm phân biệt được giữa
dày và
giày . Thanh hỏi, thanh ngã cũng chỉ trừ dân Hà Nội cùng một số tỉnh phía Bắc, số còn lại, đặc biệt dân Trung, Nam trong đời sống hàng ngày phát âm hoàn toàn như nhau.
Tương tự với âm /I/ và /i:/, hầu hết người Việt hiện đại phát âm ly và li là như nhau, không phân biệt trường độ của chúng.
Nguyên tắc của loại chữ kí âm là
nghe sao viết vậy . Nay nghe một đường (không phân biệt li/ly dày/giày hay sửa/sữa), lại phải viết một nẻo, nên viết chính tả trở thành chuyện đánh đố làm khó nhau
. Dân miền Trung như tôi viết đúng hỏi ngã là chuyện còn khó hơn .. ăn ớt hiểm. Nhưng để tỏ lòng kính trọng với ngừơi đọc mình, và cũng là tự trọng thì cũng cố gắng sửa dần sao cho going mọi người chứ biết làm sao bây giở ?
Tôi vốn là dân học Toán, chẵng hiểu biết gì nhiều về ngôn ngữ. Qua đây thấy topic này rất đáng hoan nghênh nên góp mấy dòng gọi là
ủng hộ , có gì chưa đúng cũng mong các bạn chỉ bảo thêm cho. Xin cảm ơn trước.